نگاهی به وضعیت موسیقی ایران در سال 1383

ابوالحسن نجوا کارشناس موسیقی     پوستر بیستمین جشنواره موسیقی فجر ابوالحسن نجوا در تحلیل و ارزیابی تحولات و حوادث مهم موسیقی در سال ۸۴ می توان گزینه های مختلفی را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. گزینه هایی چون تحولات مدیریتی، برگزاری جشنواره ها، انتشار آلبومهای مهم موسیقی، اجرای کنسرتهای مهم و نیز بررسی نحوه تعامل دولت و اهل موسیقی و تحرکاتی که اصناف موسیقی انجام داده اند و یا انتشار آثار تالیفی ( کتاب ) درباره موسیقی. تحولات مدیریتی آغاز سال ۸۴ با خداحافظی مدیری همراه بود که یکی از طولانی ترین دوره های مدیریتی را در جمهوری اسلامی پشت سر می گذاشت. علی مرادخانی که از سالهای پایانی دهه ۶۰ مدیریت مرکز موسیقی ( مرکزسرود و آهنگهای انقلابی ) را برعهده گرفته بود، پس از ۱۴ سال ریاست مرکز موسیقی از این سمت استعفا داد. استعفای مرادخانی البته با واکنشهای متفاوتی روبرو شد، ازجمله هیئت مدیره خانه موسیقی در نامه ای که بعدها با اعتراض چند عضو موثر خانه موسیقی روبرو شد، وی را مدیری شاخص نامید که کس دیگری نمی توانست جایش را پر کند. آقای مرادخانی وقتی به ریاست مرکز موسیقی رسید، بودجه سالانه کمتر از ۱۰۰ میلیون بود و موسیقی در ردیف بودجه سالانه دولت جایی نداشت، اما وقتی وی از سمت خود استعفا می داد موسیقی در بودجه سالانه برای خود ردیفی داشت و رقم آن به ۵/۳ میلیارد تومان رسیده بود. پوستر پنجمین جشن خانه موسیقی که در مهرماه برگزار شد جایگزین مرادخانی، محمد حسین همافر، مدیر کل ارشاد اسلامی استان فارس، بود که به رغم برخی فشارهای وارده بر وی کارنامه ای قابل قبول از خود در یک سال اخیر بر جای گذاشت. تحول مدیریتی دیگری که به وقوع پیوست تغییر مدیر موسیقی صدا و سیما بود. علی معلم که در سالهای پایانی مدیریتش نارضایتی فراوانی در بین اهل موسیقی ایجاد کرده بود، جای خود را به محمد حسین صوفی داد که در چند ماه اخیر ضمن دفاع از موسیقی سنتی، تعامل مثبت و موثری را با خانه موسیقی، به عنوان مهمترین نهاد مدنی اهل موسیقی ( و مدافع سرسخت موسیقی کلاسیک وسنتی ایران ) ایجاد کرد و برخی از چهره های موثر این نهاد را در شورای عالی موسیقی صدا و سیما به کار گرفت. همایون شجریان فرزند محمدرضا شجریان چند تصنیف برای صدا و سیما خواند، در حالی که خود محمدرضا شجریان همچنان به انتقاد از صدا و سیما ادامه می دهد، می تواند از جمله نشانه های این تغییر باشد. ضمن آنکه در این سازمان و در معاونت استانهای آن عبدالحسین مختاباد، خواننده ای که به تازگی از تحصیل موسیقی در انگلستان به ایران برگشته، سمت اجرایی – مدیریتی مهمی را بر عهده گرفته است و در دستور کاری خود سعی دارد برنامه های تازه ای را برای توجه جدی تر به موسیقی استانها به مرحله اجرا درآورد. خانه موسیقی از جمله تحولات مهم بهار ۸۳ برگزاری انتخابات هیئت مدیره اصلی خانه موسیقی بود. این نهاد موسیقایی، به رغم تمامی انتقاداتی که برخی از چهره های شاخص موسیقی ایران ( محمدرضا شجریان، محمد رضا درویشی، حسین علیزاده و هوشنگ کامکار ) بر آن وارد می کنند، بیمه حدود ۱۸۰۰ هنرمند موسیقی، همکاری با محمد رضا شجریان در جمع آوری کمک برای زلزله زدگان بم، کمک به جمع آوری پول برای ساخت باغ هنر بم، مشارکت در دور تازه فعالیت کمیته موسیقی یونسکو در ایران، برگزاری جشن خانه موسیقی، برگزاری و نظارت بر آزمون از مدرسان موسیقی و نظارت بر آموزشگاههای موسیقی، برگزاری کلاسهای فوق تخصصی موسیقی سنتی به سرپرستی داریوش پیر نیاکان و... از جمله فعالیتهایی است که تاکنون از این نهاد موسیقایی صادر شده است. در انتخابات بهار ۸۳ محمد سریر و حسن ریاحی به جمع هیئت مدیره اضافه شدند تا وزنه موسیقی دان های غیر سنتی در خانه موسیقی اندکی کاهش یابد. این کاهش اسبابی را فراهم آورده است تا بخشی از نوازندگان موسیقی پاپ که همه گاه خانه موسیقی را به فعالیتهای مخالف موسیقی پاپ، متهم می کردند، از انتقادات خود در این زمینه بکاهند. خانه موسیقی البته در یک برهه با چالش جدی روبرو شد و آن حمله یکی از روزنامه ها (روزنامه جمهوری اسلامی ) به برگزاری جشن خانه موسیقی بود که به رغم پاسخ شجاعانه به این گزارش، مسئولان خانه موسیقی ترجیح دادند که برنامه شب آخر را( ۱۹ مهر ) برگزار نکنند. جشنواره ها رقص آیینی از منطقه خراسان با سرنای غلامعلی نی نواز - عکس از محسن سیدی در سال ۸۳ چند جشنواره مهم موسیقی برگزار شد که جشنواره موسیقی نواحی ایران از جمله مهمترین آنها بود. نخستین جشنواره به موسیقی بانوان اختصاص داشت که در تابستان برگزار شد و به اعتقاد آذر هاشمی ( دبیر جشنواره و از موسیقی دانهای شناخته شده موسیقی بانوان) و در مقایسه با دوره های گذشته کیفیت مطلوبتری داشت. در مقابل موسیقی بانوان در جشنواره موسیقی فجر وضعیتی ضعیفتر داشت که با اعتراض برخی از زنان موسیقی دان روبرو شد. همانند جشنواره موسیقی بانوان، جشنواره موسیقی نواحی نیز با کیفیتی متفاوت با دو دوره گذشته برگزار شد. حضور دوباره محمدرضا درویشی و جمعی از شاخص ترین پژوهشگران موسیقی قومی، موسیقی از بریتانیا و آمریکا و حضور ۳۶ استا د نامی موسیقی نواحی ایران این جشنواره را به مرز کیفی بالایی رساند. جشنواره موسیقی فجر نیز اگرچه در بخشهای داخلی (موسیقی سنتی) و خارجی کیفیتی پایین داشت، اما در بخش پژوهش و نیز موسیقی محلی از ابتکارات مناسبی بهره می برد. در این جشنواره که به مدت ۷ روز برگزار شد، نزدیک به ۲۰۰ اجرا به روی صحنه رفت. کنسرتها خوان مارتین ماجرای اجرای کنسرتهای موسیقی در ایران همچنان با اما و اگرهای فراوانی روبروست. به جز در تهران و برخی شهرهای بزرگ که برگزاری کنسرت در آنها کمتر با مخالفت روبرو می شود، در شهرستانهای کوچک و نیز برخی شهرها، مانند مشهد، برگزاری کنسرت، به رغم داشتن مجوز از سوی ادارات ارشاد با مشکلات عدیده ای همراه است و برگزار کنندگان تا آخرین لحظات نیز هراس آن دارند که گروههای مخالف موسیقی در شهرها مانع برگزاری کنسرت شوند و البته در برخی از شهرها این هراس صورتی واقعی به خود گرفته و در آخرین لحظات از اجرای کنسرت جلوگیری به عمل آمد. در برابر این موانع سال گذشته کنسرتهای مهمی در ایران برگزار شد که ازجمله مهمترین آنها کنسرت پرویزمشکاتیان و نیز گروه دستان بود. مشکاتیان که در ۸ سال اخیر سکوت پیشه کرده بود، با گروهی ۱۸ نفره که در آن برخی از چهره های شاخص موسیقی سنتی به عنوان نوازنده وی را همراهی می کردند، در تالار بزرگ کشور با همراهی آواز شهرام ناظری به اجرای قطعاتی از ساخته های گذشته و حال خود پرداخت. از راست پژمان حدادی، حمید متبسم و حسین بهروزی نیا از اعضای گروه دستان دیگر گروه معروف ایرانی گروه دستان بود که پس از ۷ سال کنسرت در خارج از ایران به اجرای گروه نوازی در کاخ نیاوران پرداخت. این گروه به همراه گروه شجریان – علیزاده، کلهر و نیز گروه کامکارها ( که امسال بیستمین سال تاسیس خود را در کنسرتی بزرگ در تهران جشن گرفتند) در میان علاقه مندان موسیقی ایرانی در کشورهای دیگر از اعتبار و منزلتی شایسته برخوردار شدند. در میان کنسرتهای گروههای خارجی باید از کنسرت خوان مارتین، نوازنده نامی گیتار فلامنکو، یاد کرد که اجرایش در تابستان امسال در کاخ نیاوران با استقبالی شگفت انگیز روبرو شد. حذف صدای همخوان زن صبا کامکار، همخوان کروه کامکارها اگرچه عمده تحولات موسیقی سال گذشته در جهتی مثبت سیر می کرد، اما از اوایل پاییز ۸۳ و با فشارهایی که از سوی برخی از گروههای مخالف همخوانی زنان در کنسرتها اعمال شد، در یک توافق نانوشته از حضور و همراهی بانوان همخوان در کنسرتهای موسیقی جلوگیری به عمل آمد. این فشارهای تا به آنجا پیش رفت که حسین علیزاده در مراسم بیستمین سال درگذشت استاد کریمی به این رویه اعتراض کرد و در روزهای اخیر نیز گروه کامکارها که در میان خود دو خواننده همخوان زن دارند، اعلام کرده اند که دیگر در ایران کنسرتی نخواهند داد. به نظر می رسد وضعیت موسیقی زنان و نیز خود موسیقی که هنوز از سوی برخی از محافل داخلی با تحریم روبرو است، تا برگزاری انتخابات بهار آینده در موقعیت برزخی خود بماند.